In een met vloeistof gevuld systeem kan een expansievat ervoor zorgen dat veranderingen in de druk worden beperkt. Een expansievat is opgebouwd uit twee compartimenten die onderling worden gescheiden door middel van een membraan. In het ene compartiment bevindt zich dezelfde stof als waarmee de rest van het systeem is gevuld terwijl het andere compartiment een gecomprimeerd gas bevat.
Bij het gebruik van een expansievat wordt uitgegaan van het principe dat het gas, in tegenstelling tot de vloeistof, kan worden samengedrukt. Op het moment dat de druk in het systeem te hoog dreigt te worden zal het membraan zich naar het gas toe bewegen. Het gevolg hiervan is dat het volume van het systeem zal worden vergroot. De druk in het systeem zal hierdoor af gaan nemen.
Expansievaten worden onder andere gebruikt in centrale verwarmingsinstallaties. Echter doordat de druk in een dergelijke installatie soms aanzienlijk kan variëren, door de veranderingen in de watertemperatuur, zal het expansievat niet goed kunnen functioneren. Er wordt daarom in vrijwel alle gevallen ook gebruik gemaakt van een tweede beveiliging tegen overdruk in een centrale verwarmingsinstallatie namelijk door ook een overdrukventiel te installeren dat de druk verlaagd op het moment dat het expansievat dit onvoldoende kan opvangen.
Het expansie vat van een centrale verwarmingsinstallatie is eenvoudig te herkennen aan de rode kleur. In feite bestaat een dergelijk expansievat uit twee pannen die op elkaar zijn geplaatst en die worden samengehouden door een ring. In de ring tussen de twee helften zit bovendien nog een rubberen membraan geklemd. Het onderste deel van het vat is meestal gevuld met stikstof terwijl het bovenste water zal bevatten. De druk van de centrale verwarmingsinstallatie kan dus het flexibele membraan het stikstofgas samendrukken.
