Haardplaten zijn, meest gietijzeren, platen die achter of onder een open haard worden geplaatst. De haardplaat achter de open haard is bedoeld om de warmte beter te kunnen verspreiden en de haardplaat onder de open haar is bedoeld om de vonken op te vangen die weg kunnen spatten en het ontstaan van brand kunnen voorkomen.
Het rendement van een open haard is erg laag, zo’n 10 tot 15 procent, wat betekent dat het grootste deel van de warmte verdwijnt door de schoorsteen naar buiten. Het plaatsen van een haardplaat achter in de open haard kan het rendement aanzienlijk verhogen doordat deze plaat warmte opneemt en daarna weer afgeeft. Naarmate de plaat dikker is kan er meer warmte worden opgenomen en kan het rendement van de open haard wel tot 50 procent worden verhoogd.
Haardplaten zijn geen modeverschijnsel van de laatste jaren maar worden al sinds de vijftiende eeuw gebruikt. In het begin waren ze eenvoudig maar al snel werd het gietijzer, dat in een zandbed werd gegoten tot een haardplaat, door middel van een soort reliëfstempel in het zand voorzien van een afbeelding. Naast religieuze afbeeldingen waren ook familiewapens en allerlei dieren zeer geliefde afbeeldingen op de oude haardplaten. Doordat een haardplaat nauwelijks aan slijtage onderhevig is, soms een beetje roestvorming die eenvoudig met een staalborstel weggehaald kan worden, is het lastig om van sommige haardplaten hun leeftijd te bepalen.
De haardplaten die onder de open haard worden geplaatst zijn meestal ook van gietijzer vervaardigd. Dit materiaal is namelijk goed bestand tegen wegspattende vonken en kan dus de ondergrond goede bescherming bieden. Hierdoor wordt er niet alleen het ontstaan van brand voorkomen maar kunnen ook brandplekken in bijvoorbeeld parket of tapijt worden voorkomen. Naast functioneel kunnen haardplaten ook een esthetische waarde hebben en het interieur verfraaien.
