In een kolenkachel worden kolen verbrand met als doel het opwekken van warmte waarmee men dan een ruimte of zelfs hele gebouwen mee kan verwarmen of waar men op kan koken. Met behulp van een zogenaamde kolenkit (een soort metalen emmer met een scheptuit) kan men de kolen in een vulopening schudden. De steenkool die men als brandstof van een kolenkachel kan gebruiken loopt uiteen van antraciet en cokes tot eierkolen. Door middel van een schoorsteen of een rookgasafvoer doet bij een kolenkachel dienst om de rook en verbrandingsgassen af te voeren.
Hoewel een kolenkachel erg sfeervol en gezellig is heeft een dergelijke kachel ook een aantal flinke nadelen. Zo ontstaan er schadelijke stoffen bij de verbranding van kolen waaronder kooldioxide en soms zelfs koolmonoxide (wanneer er niet voldoende zuurstof aanwezig is bij de verbranding). Maar ook komt er bij de verbranding van kolen roet en stof vrij evenals wanneer men de kolen door het huis naar de kachel brengt. Hierdoor zal men regelmatig de woning schoon moeten maken en ontdoen van stof en roetresten.
Als voordeel van een kolenkachel wordt de stralingswarmte gezien die door deze kachel voornamelijk wordt afgegeven. Indien men meer warmte wil kan men zich dichter naar de kachel toe begeven terwijl men juist verder bij de kachel vandaan kan gaan zitten wanneer het juist weer te warm wordt. De stralingswarmte zorgt er bovendien voor dat men met een lagere luchttemperatuur toch een aangenaam gevoel in een ruimte kan bereiken. Veel mensen ervaren daarom het gebruik, maar met name de warmte, van een kolenkachel als zeer prettig.
