Speksteenkachels worden meestal, maar dus niet altijd, op hout gestookt. Het zijn zogenaamde accumulatiekachels die werken volgens het tegenstroomprincipe. Zoals het woord accumulatie (opeenhopen of opslaan) al aangeeft slaat een speksteenkachel de warmte op in een massieve speksteen. Deze steen staat erom bekend een groot vermogen te bezitten om warmte op te slaan. Dit warmteaccumulerend vermogen heeft met name te maken met de hoge soortelijke massa en het grote vermogen om warmte te geleiden. In combinatie met de samenstelling en de structuur van de speksteen leveren deze eigenschappen een warmtestraling op die voor langere tijd kan doorgaan.
Om het rendement zo optimaal mogelijk te maken is het nodig dat de spekkachel onder een felle verbranding wordt gestookt. Deze hoge temperaturen zijn nodig omdat de speksteen snel veel warmte op kan nemen. Een ander voordeel van de hoge temperaturen die men hanteert is dat de brandstof volledig zal worden verbrand en er dus, mits voldoende zuurstof wordt aangevoerd, weinig schadelijke verbrandingsgassen ontstaan.
Wanneer men zo’n anderhalf uur een spekkachel flink heeft opgestookt is dit doorgaans voldoende om er de rest van het etmaal plezier van te hebben. Uiteraard is de buitentemperatuur hier een belangrijke invloedsfactor immers ’s winters zal men langer stoken dan bijvoorbeeld in het voor- of najaar. Maar ook de wat kleiner spekkachels kunnen soms een extra stookbeurt nodig hebben wanneer het kouder is.
Wellicht een nog belangrijker voordeel van een spekkachel is dat men maar weinig hout nodig heeft voor 1 stookbeurt. Er is namelijk voor een stookbeurt slechts 1 kilo hout nodig voor elke 100 kilo speksteen van de kachel. In vergelijking tot stalen houtkachels is het rendement van spekkachels aanmerkelijk hoger. In een spekkachel kan men bovendien bijna alle soorten hout gebruiken, uitgezonderd tropisch hardhout, waardoor men nog meer op stookkosten kan besparen.
